Paragraaf 8 Demografische ontwikkeling

Schouwen-Duiveland is één van de elf anticipeerregio’s in Nederland. Dit zijn regio’s waarvan naar verwachting de totale bevolkings- en huishoudensomvang in een periode van tien jaar gaat afnemen. Sinds het duiden van krimp- en anticipeerregio’s veranderde de ontwikkeling van de bevolkingsgroei in nationaal opzicht. Het aantal inwoners in Nederland groeit sneller dan verwacht. Dat is overigens niet toe te schrijven aan een geboorteoverschot maar aan immigratie. Toch is er in perifere gedeelten van Nederland sprake van krimp maar dit komt wel steeds beperkter voor. Het belangrijkste argument voor de duiding van krimpregio is de verwachte verandering van de samenstelling van de bevolking en huishoudens. Met name de voorziene vergrijzing en ontgroening. De bevolking bestaat hierdoor uit relatief steeds meer ouderen, minder jongeren en met name oudere één- en tweepersoonshuishoudens. Dat levert specifieke vraagstukken op. Bijvoorbeeld op de domeinen van wonen, voorzieningen, zorg, mobiliteit en onderwijs. Het nationaal gevoerde beleid betreffende langer zelfstandig thuis wonen heeft hier een belangrijke invloed op. 

In november 2021 heeft de Provinciale Commissie Wonen (PCW) een onderzoek opgeleverd naar de invloed van corona op verhuismotieven. Aanleiding hiervoor zijn de afwijkende en gestegen migratiecijfers over 2020. Met als doel: een verkenning naar de impact van de demografische en sociaaleconomische gevolgen (waaronder thuiswerken en verhuismotieven) door corona op de woningbehoefte van Zeeland voor de komende vijf tot tien jaar. De uitkomsten zijn dat er geen grote bevolkingsgroei voor Zeeland wordt verwacht maar dat er wel nadrukkelijk behoefte is aan meer flexibiliteit en vooral meer doorstroming op de woningmarkt. Dit moet nadrukkelijker in de bouwopgaves verwerkt worden.  

In paragrafen Demografische ontwikkeling van voorgaande programmarekeningen blikten we terug over een wat langere termijn en keken vervolgens op basis van de prognoses vooruit. Corona heeft in 2020 in vrijwel alle domeinen van de samenleving enorme en niet te voorziene gevolgen gehad. Gevolgen, die gelet alle discussies die nu plaatsvinden, ook gevolgen zullen hebben voor de post corona periode, hoe die er ook uit gaat zien. Een eerste conclusie, die algemeen postvat, is in ieder geval dat we als samenleving anders naar afstanden zijn gaan kijken vanwege het digitale werken en de afstand woon-werkverkeer minder relevant wordt voor de keuze van de woonplaats. Rust en ruimte lijken (opnieuw) gewaardeerd te worden. Tegelijkertijd zien we de wat grotere toename van nieuw vestigers in 2020 niet voortgezet in 2021. Huisvestingsopgaven vanwege immigratie zullen de komende jaren waarschijnlijk veranderen maar hoe is nog onduidelijk. We volstaan op dit moment daarom om op hoofdlijnen terug te kijken naar de afgelopen jaren en meer specifiek naar de bijzondere ontwikkeling op het gebied van demografie in het afgelopen jaar. 

Inmiddels is te stellen dat de laatste jaren de bevolkingsomvang van onze gemeente licht groeit in plaats van krimpt. Dat vindt, behoudens een wat hogere piek in 2020,  in een vrij gelijkmatig patroon plaats. Daarmee loopt onze gemeente in de pas met de bevolkingsontwikkeling van de overige Zeeuwse plattelandsgemeenten, met uitzondering van de gemeente Tholen. De Zeeuwse steden, met uitzonder van Terneuzen, groeien met hogere vestigeraantallen. 

In 2020 bedroeg de totale Zeeuwse bevolkingsgroei 1.891 inwoners. Deze groei is toe te schrijven aan nieuw vestigers want de natuurlijke aanwas van de Zeeuwse bevolking is in 2020 afgenomen (-2,5% in 2019 en -3,8% in 2020). In 2021 bedraagt de Zeeuwse bevolkingsgroei 1.400 inwoners. Ook deze groei wordt veroorzaakt door nieuw vestigers. Deze toename past in een trend die al een paar jaar is te zien en is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de immigratieopgave. Deze cijfers passen ook in het onderzoek dat PCW heeft uitgebracht in november 2021.  

Onze gemeente groeide in 2020 met 224 inwoners vanwege een vestigingsoverschot. In 2021 kennen we een sterfteoverschot van 176 inwoners en een vestigingsoverschot van 263 inwoners. Per saldo nam de bevolking in 2021 dus toe met 87 personen (bron: WWL/Burgerzaken).

Als we inzoomen op de bevolkingsontwikkeling dan valt het aantal van 1.192 nieuw vestigers op. Dat waren er in 2020  1.422  en in 2019 1.170. Dit zijn personen die zich, behoudens statushouders, in onze gemeente vestigen op grond van eigen gemaakte overwegingen. De groep nieuw vestigers bestaat uit zowel jonge gezinnen als vitale 50- en 60-plussers die zich bewust vestigen in onze gemeente vanwege de rust en de omgevingskwaliteiten. Vaak speelt een band met Zeeland ook een rol (familie- en vriendenkring, vakantie). Een deel van deze vestigers heeft geen woningvraag, omdat sprake is van voegen bij een bestaand huishouden of permanent gaan wonen in een tweede woning. In de Woningmarkt Analyse (WMA) die in 2021 geactualiseerd door de gemeenteraad is vastgesteld wordt aan dit aspect aandacht besteed.   

In 2020 heeft het college in het kader van de landelijke evaluatie van het programma Bevolkingsdaling input geleverd voor de rapportage en de eindrapportage becommentarieerd. Op rijksniveau zijn in 2021 voorstellen uitgewerkt om het programma te verlengen voor de landelijke en meer perifere gebieden van Nederland. Via lobby heeft het college daar relevante punten voor onze gemeente, vergelijkbare Zeeuwse gemeenten en P10-gemeenten ingebracht. Dit heeft er toe geleid dat er in samenwerking met het kerndepartement prominente vraagstukken zijn geadresseerd voor het ontwerp-Regeerakkoord, zoals (digitale) bereikbaarheid, voorzieningenniveau, aanpak bestaande woningvoorraad, bereikbaarheid van onderwijs en zorg en (sociale) mobiliteit. Een belangrijk kader hierbij is de Agenda Vitaal Platteland van de P10 en de lobby en beleidsbeïnvloeding via het netwerk van P10. Als instrument om dit verder uit te werken wordt Villagedeal genoemd naar analogie van de eerder geïntroduceerde Citydeal. In 2021 is door de betrokken beleidsdepartementen een start gemaakt om dit verder in overleg met relevante gemeenten verder uit te werken. Onze gemeente zit, mede namens P10, aan tafel.  

We hebben ons in 2021 ingezet op de voortzetting van het beleid op het gebied van digitale en fysieke bereikbaarheid, toegang tot voorzieningen, arbeidsmarkt, leefbare en onderscheidende kernen met elk hun eigen bijzondere leefmilieu. Daarbij hebben we ons vooral moeten concentreren op crisisbeheersing, bijsturen en mogelijkheden bieden voor het deelnemen aan faciliteiten die vanwege het voorduren van de pandemie en de geldende beperkende maatregelen niet meer op de normale manier konden plaatsvinden.

Het proces van onderzoek en opstellen van het advies van de PCW is door het college gevolgd om daar waar nodig aanvullende relevante informatie te verstrekken. Het advies moet leiden tot besluitvorming die tot meer flexibiliteit leidt op het gebied van woningmarktbeleid met handvatten om de stagnaties waar momenteel sprake van is te verminderen en waar mogelijk voortvarend op te lossen. Deze handvatten zijn al voor een deel opgenomen in de in juli 2021 vastgestelde Zeeuwse Woonagenda. Deze Zeeuwse Woonagenda is bekrachtigd door provincie Zeeland en de Zeeuwse gemeenten.

Tegelijkertijd leiden de stagnaties op de woningmarkt tot stijgende huizenprijzen, ook in de meer rurale gebieden waaronder Schouwen-Duiveland. De nieuw vestigers in 2021 komen overwegend vanuit de provincies Noord-Brabant en Zuid-Holland. Ondanks dat het prijsniveau nog steeds lager is in Zeeland zijn de huizenprijzen in het afgelopen jaar in Zeeland met 7,2 % gestegen. Dat is fors. Vanaf het tweede kwartaal van 2021 zijn niet alleen stagnaties op de woningmarkt hier debet aan maar ook de toename van prijzen voor bouwmaterialen en de beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel.