Paragraaf 8 Demografische ontwikkeling

Schouwen-Duiveland is één van de elf anticipeerregio’s in Nederland. Dit zijn regio’s, waarvan naar verwachting de totale bevolkings- en huishoudensomvang in een periode van tien jaar gaat afnemen. Sinds het duiden van krimp- en anticipeerregio’s veranderde de ontwikkeling van de bevolkingsgroei in nationaal opzicht. Het aantal inwoners in Nederland groeit sneller dan verwacht. Dat is overigens niet toe te schrijven aan een geboorteoverschot, maar aan immigratie. De opgave voor het opvangen van asielzoekers en huisvesting van statushouders is toegenomen en houdt naar verwachting voorlopig aan. Daarnaast is sprake van binnenlandse migratie van stad naar platteland. Dit heeft vooral te maken met de hogere woonlasten in de stedelijke omgeving. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat er in de perifere gedeelten van Nederland nauwelijks meer sprake is van krimp. Tegelijkertijd leiden deze migratiebewegingen er niet toe dat er een grote verandering optreedt in de samenstelling van de bevolking en huishoudens. Vergrijzing en ontgroening blijven in de perifere gebieden dominant doorzetten. Dat betekent dat de vraagstukken op het gebied van ziekenhuiszorg, onderwijs, taal, cultuur, bereikbaarheid van voorzieningen en medische zorg, toegang tot mobiliteit en passende woningbouw niet wijzigen en complexer worden. Extra financiën om hierin te voorzien concentreren zich echter op dit moment voornamelijk op woningbouw met specifieke uitkeringen. 

In november 2021 heeft de Provinciale Commissie Wonen (PCW) een onderzoek opgeleverd naar de invloed van corona op verhuismotieven. Aanleiding hiervoor zijn de afwijkende en gestegen migratiecijfers over 2020. Met als doel een verkenning naar de impact van de demografische en sociaaleconomische gevolgen (waaronder thuiswerken en verhuismotieven) door corona op de woningbehoefte van Zeeland voor de komende vijf tot tien jaar. De uitkomst is dat er geen grote bevolkingsgroei voor Zeeland wordt verwacht, maar dat er wel nadrukkelijk behoefte is aan meer flexibiliteit en vooral meer doorstroming op de woningmarkt. Dit moet nadrukkelijker in de bouwopgaves verwerkt worden. Uit de bevolkingsontwikkeling in het jaar 2022 blijkt dat het zogenoemde corona-effect, te weten de herwaardering van en de trek naar het platteland, is afgezwakt. Belangstelling voor wonen in de meer perifere gebieden is er nog steeds maar vooral vanwege de hoge woonlasten in de stad. Ondanks extra huisvestingsopgaven voor statushouders en ontheemden gaat het CBS uit van een beperkte krimp voor Schouwen-Duiveland in de komende jaar. Het vestigingsoverschot leidt niet tot meer inwoners vanwege het hogere sterfteoverschot en aantal  vertrekkers  (doorgaande vergrijzing en ontgroening, circa -2 % voor de komende jaren,  https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/regionaal/groei-en-krimp). 

In paragrafen Demografische ontwikkeling van voorgaande jaarrekeningen blikten we terug over een wat langere termijn en keken vervolgens op basis van de prognoses vooruit. Corona heeft in 2020 in vrijwel alle domeinen van de samenleving enorme en niet te voorziene gevolgen gehad. 2022 was het jaar waarin de coronamaatregelen langzaam maar zeker zijn afgebouwd. Oude gewoonten en gebruiken uit de periode voor corona zijn weer teruggekomen. We zijn wel anders gaan werken, maar net na de zomer van 2022 was sprake van eenzelfde filedruk als in de periode voor corona. De herwaardering van rust en ruimte tijdens corona lijkt aan te houden, maar vertaalt zich niet in een vraag naar woningen als voorzien. Die herwaardering lijkt zich vooral te vertalen in de keuze voor bestemmingen voor vrije tijd en vakantie. Tegelijkertijd is er wel als gevolg van de migratie en verandering in huishoudensamenstelling een enorme vraag naar woningen en sprake van een woningtekort. Dit geldt nationaal, maar voor onze gemeente geldt een duidelijke behoefte aan extra woningen. Dat is ook in het Coalitieakkoord 2022-2026 'Samen Koers Houden' gesignaleerd en van een bouwambitie voorzien. Huisvestingsopgaven vanwege immigratie veranderen de komende jaren waarschijnlijk wel vanwege toegenomen aantallen te huisvesten statushouders en vluchtelingen en de spreiding daarvan over het land. Dit levert aanvullend extra vraagstukken op wat betreft integratie, onderwijs, toetreding tot arbeidsmarkt en voorzieningen.  

Inmiddels is wel te stellen dat de laatste jaren de bevolkingsomvang van onze gemeente licht groeit in plaats van krimpt. Dat vindt, behoudens een wat hogere piek in 2020, in een vrij gelijkmatig patroon plaats. Daarmee loopt onze gemeente in de pas met de bevolkingsontwikkeling van de meeste overige Zeeuwse plattelandsgemeenten. De omvang van de bevolkingsgroei is in 2023 fors lager dan in 2022 en 2021 en lijkt een trend in te luiden van afvlakken. e andere gemeenten, met uitzondering van de gemeenten Noord-Beveland en Tholen, waar de groei significant hoger is. De Zeeuwse steden, met uitzondering van Terneuzen, groeien met hogere aantallen inwoners.  Een belangrijke verklaring hiervoor is dat dit wordt veroorzaakt door migratie binnen de provinciegrenzen vanwege de afstand tot beschikbare voorzieningen en het feit dat de Zeeuwse steden grotere aantallen asielzoekers en statushouders opvangen (https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/regionaal/groei-en-krimp).

In 2023 bedroeg de totale Zeeuwse bevolkingsgroei 610 inwoners. Dat is, ondanks de huisvestingsopgave van statushouders en ontheemden, fors lager dan de toename van  4.116 inwoners in heel Zeeland in het kalenderjaar 2022. Veel Zeeuwse gemeenten, waaronder de gemeente Schouwen-Duiveland, kennen een sterfteoverschot. De natuurlijke bevolking groeit in die gemeenten dus niet maar krimpt https://www.omroepzeeland.nl/nieuws/16157614/zeeland-groeit-met-610-mensen-met-dank-aan-vlissingen-en-goes.

Onze gemeente groeide in 2020 met 224 inwoners vanwege een vestigingsoverschot. Per saldo nam de bevolking in 2021 toe met 87 personen. In 2022 nam de bevolking per saldo toe met 385 inwoners. Voor het overgrote deel is dit te verklaren uit de toegenomen opvang van asielzoekers en vestiging van statushouders met tegelijkertijd de opvang van Oekraïense vluchtelingen. In het afgelopen kalenderjaar 2023 is de bevolkingsomvang ongewijzigd gebleven (saldo 0).  De terugloop is te verklaren uit het beperkte aantal geboorten (30 totaal) en het sterfteoverschot (360). 

Als we inzoomen op de bevolkingsontwikkeling lijkt het aantal nieuw vestigers (1.266 in 2023) te stabiliseren.  Naast statushouders en ontheemden bestaat de groep nieuw vestigers uit zowel jonge gezinnen als vitale 50- en 60-plussers, die zich bewust vestigen in onze gemeente vanwege de rust en de omgevingskwaliteiten. Vaak speelt een band met Zeeland ook een rol (familie- en vriendenkring, vakantie). Een deel van deze vestigers heeft geen woningvraag, omdat sprake is van voegen bij een bestaand huishouden of permanent gaan wonen in een tweede woning. In de Woningmarkt Analyse (WMA), die in 2021 geactualiseerd door de gemeenteraad is vastgesteld, wordt aan dit aspect aandacht besteed. Dat neemt  niet weg dat er een grote behoefte aan woningen is in bijna alle segmenten van de woningmarkt. De hierboven vermelde bouwambitie in het coalitieakkoord wordt daarom breed gedragen in de gemeenteraad.    

De demografische ontwikkeling is niet gemakkelijk als enkele gemeente te beïnvloeden. Daarom zet het college in op samenwerking met andere overheden, maatschappelijke organisaties en via bestuurlijke en politieke lijnen in  beleidsbeïnvloeding om plattelandsgebieden vitaal te houden en niet verder te laten verschralen wat betreft bereikbaarheid en voorzieningen. Een belangrijk kader hierbij is de Agenda Vitaal Platteland van de P10 en de lobby en beleidsbeïnvloeding via het netwerk van P10 en VNG.  Om voorzieningen te behouden of leefbaarheid te verbeteren maken we zoveel als mogelijk gebruik van specifieke uitkeringsregelingen (SPUK) om vraagstukken die (mede) een oorsprong hebben in demografische ontwikkeling aan te pakken en concrete maatregelen of investeringen te treffen. In maart 2023 heeft het Kabinet het rapport "Elke regio telt" gepresenteerd (https://www.elkeregiotelt.nl/publicaties/rapporten/2023/03/27/adviesrapport-rli-rob-rvs-elke-regio-telt). Het rapport bevat duidelijke conclusies over de gehanteerde bekostingssystematiek door het Rijk voor economische en sociale  ontwikkeling in Nederland. In P10-verband maar ook via VNG en in OZO-verband hebben we ingezet op een adequate reactie aan het Kabinet en is in najaar van 2023 een start gemaakt met het opstellen van agenda en handelingsperspectieven om uitvoering te geven aan de conclusies van het rapport. Daarbij zit onze gemeente aan bij vrijwel alle tafels die hiervoor zijn ingericht. Daarbij helpt het feit dat sinds maart 2023 een lid van het college DB-lid is geworden van P10.  

We hebben ons in 2023 ingezet op het voortzetten van het beleid op het gebied van digitale en fysieke bereikbaarheid, toegang tot voorzieningen, arbeidsmarkt. Daarnaast hebben we ons ingezet voor het behoud van leefbare en onderscheidende kernen met elk hun eigen bijzondere leefmilieu. In de participatietrajecten voor de  verschillende stads- en dorpsvisies en de uitvoering daarvan komt dit als nadrukkelijke element en vaste  waarde naar voren. Belangrijk voor het behoud van de binding met de eigen kern en je daarvoor willen inzetten. Met het achter ons laten van coronaperiode hebben we ons ingezet om de fysieke toegang tot voorzieningen en het actief deelnemen aan activiteiten op te starten en te bevorderen.  In maart 2023 is een samenwerkingsvisie met de Walcherse gemeenten vastgesteld binnen het kader van en vervolg op het provinciale rapport "#Hoedan?#" (https://www.zeeland.nl/sites/default/files/docs/rapport_commissie_externe_spiegeling_zeeland-1.pdf). Deze samenwerkingsvisie heeft een praktische insteek en richt zich op de meest urgente vraagstukken en opgaven, die een relatie hebben met demografische ontwikkeling en vestigingsklimaat, in het bijzonder de arbeidsmarkt. In het kader van een goed vestigingsklimaat zijn voorzieningen als onderwijs, gezondheidszorg, mobiliteit, (digitale) bereikbaarheid, sport en recreatie nodig. Maar ook een goed en passend woningaanbod is hiervoor noodzakelijk. Daar waar mogelijk en relevant werken we op deze thema's met de drie Walcherse gemeenten samen. Voor onderwerpen die de gehele provincie betreffen werken we samen via het OZO-verband (Overleg Zeeuwse Overheden).

In 2022 is de Zeeuwse Woondeal tot stand gekomen met als resultaat een bouwopgave voor Zeeland van 16.500 woningen. Een uitdaging hierbij is en blijft de belangrijke en zeer dominante randvoorwaarde voor woningbouwprojecten: de per locatie geldende stikstofnorm vanuit de Natura2000-wetgeving. Samen met de fors gestegen bouwprijzen en situatie op de arbeidsmarkt in de bouwsector is dit de oorzaak dat de te realiseren aantallen woningen uit de Woondeal achterblijven. In 2023 hield de stagnatie op de woningmarkt daarom in onze gemeente aan. Daarnaast is sprake van geringe doorstroming door oplopende prijzen. Deze oplopende prijzen zitten zowel de zogenoemde doorstromers als de toetreders tot de woningmarkt in de weg. Door oplopende prijzen wordt de kloof voor doorstromers en toetreders alleen maar groter.  Voor nieuw- en verbouw waren de toename van sterk oplopende prijzen voor bouwmaterialen en de beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel belemmerende factoren. Toch is een aantal woningbouwprojecten, die niet in voor stikstofgevoelige gebieden liggen, opgestart of voortgezet, waaronder woningbouwprojecten in Zierikzee.  In het coalitieakkoord 'Samen Koers Houden' heeft woningbouw topprioriteit.  Gelet op alle actuele omgevingsfactoren is de uitvoering van deze ambitie complex is en de nodige uitdagingen kent. Daarom is een twee sporen benadering van woningbouwopgaven opgenomen, één voor wel  en één voor niet stikstof gevoelige gebieden opgenomen.