Paragraaf 8 Demografische ontwikkeling

Schouwen-Duiveland is één van de elf anticipeerregio’s in Nederland. Dit zijn regio’s, waarvan naar verwachting de totale bevolkings- en huishoudensomvang in een periode van tien jaar gaat afnemen. Sinds het duiden van krimp- en anticipeerregio’s veranderde de ontwikkeling van de bevolkingsgroei in nationaal opzicht. Het aantal inwoners in Nederland groeit sneller dan verwacht. Dat is overigens niet toe te schrijven aan een geboorteoverschot, maar aan immigratie. De opgave voor het opvangen van asielzoekers en huisvesting van statushouders is toegenomen en houdt naar verwachting voorlopig aan. Daarnaast is sprake van binnenlandse migratie van stad naar platteland. Dit heeft vooral te maken met de hogere woonlasten in de stedelijke omgeving. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat er in de perifere gedeelten van Nederland nauwelijks meer sprake is van krimp. Tegelijkertijd leiden deze migratiebewegingen er niet toe dat er een grote verandering optreedt in de samenstelling van de bevolking en huishoudens. Vergrijzing en ontgroening blijven in de perifere gebieden dominant doorzetten. Dat betekent dat de vraagstukken op het gebied van ziekenhuiszorg, onderwijs, taal, cultuur, bereikbaarheid van voorzieningen en medische zorg, toegang tot mobiliteit en passende woningbouw niet wijzigen en complexer worden. Extra financiën om hierin te voorzien concentreren zich echter op dit moment voornamelijk op woningbouw met specifieke uitkeringen. 

In november 2021 heeft de Provinciale Commissie Wonen (PCW) een onderzoek opgeleverd naar de invloed van corona op verhuismotieven. Aanleiding hiervoor zijn de afwijkende en gestegen migratiecijfers over 2020. Met als doel een verkenning naar de impact van de demografische en sociaaleconomische gevolgen (waaronder thuiswerken en verhuismotieven) door corona op de woningbehoefte van Zeeland voor de komende vijf tot tien jaar. De uitkomst is dat er geen grote bevolkingsgroei voor Zeeland wordt verwacht, maar dat er wel nadrukkelijk behoefte is aan meer flexibiliteit en vooral meer doorstroming op de woningmarkt. Dit moet nadrukkelijker in de bouwopgaves verwerkt worden. Uit de bevolkingsontwikkeling in het jaar 2022 blijkt dat het zogenoemde corona-effect, te weten de herwaardering van en de trek naar het platteland, is afgezwakt. Belangstelling voor wonen in de meer perifere gebieden is er nog steeds maar vooral vanwege de hoge woonlasten in de stad. De afwijkingen op de oorspronkelijke bevolkingsprognoses zetten door. Ook in 2021 en 2022 is sprake van een behoorlijke bevolkingsgroei. Dit wordt vooral veroorzaakt door migratie vanwege tijdelijke en permanente opvang van vluchtelingen en statushouders. 

In paragrafen Demografische ontwikkeling van voorgaande jaarrekeningen blikten we terug over een wat langere termijn en keken vervolgens op basis van de prognoses vooruit. Corona heeft in 2020 in vrijwel alle domeinen van de samenleving enorme en niet te voorziene gevolgen gehad. 2022 is het jaar waarin de coronamaatregelen langzaam maar zeker zijn afgebouwd. Oude gewoonten en gebruiken uit de periode voor corona zijn weer teruggekomen. We zijn wel anders gaan werken, maar net na de zomer van 2022 was sprake van eenzelfde filedruk als in de periode voor corona. De herwaardering van rust en ruimte tijdens corona lijkt aan te houden, maar vertaalt zich niet in een vraag naar woningen als voorzien. Die herwaardering lijkt zich vooral te vertalen in de keuze voor bestemmingen voor vrije tijd en vakantie. Tegelijkertijd is er wel als gevolg van de migratie en verandering in huishoudensamenstelling een enorme vraag naar woningen en sprake van een woningtekort. Dit geldt nationaal, maar voor onze gemeente geldt een duidelijke behoefte aan extra woningen. Dat is ook in het Coalitieakkoord 2022-2026 'Samen Koers Houden' gesignaleerd en van een bouwambitie voorzien. Huisvestingsopgaven vanwege immigratie veranderen de komende jaren waarschijnlijk wel vanwege toegenomen aantallen te huisvesten statushouders en vluchtelingen en de spreiding daarvan over het land. Dit levert aanvullend extra vraagstukken op wat betreft integratie, onderwijs, toetreding tot arbeidsmarkt en voorzieningen.  

Inmiddels is wel te stellen dat de laatste jaren de bevolkingsomvang van onze gemeente licht groeit in plaats van krimpt. Dat vindt, behoudens een wat hogere piek in 2020, in een vrij gelijkmatig patroon plaats. Daarmee loopt onze gemeente in de pas met de bevolkingsontwikkeling van de meeste overige Zeeuwse plattelandsgemeenten. De groei in onze gemeente is hoger dan bij deze andere gemeenten, met uitzondering van de gemeenten Noord-Beveland en Tholen, waar de groei significant hoger is. De Zeeuwse steden, met uitzondering van Terneuzen, groeien met hogere aantallen inwoners.  Een belangrijke verklaring hiervoor is dat dit wordt veroorzaakt door migratie binnen de provinciegrenzen vanwege de afstand tot beschikbare voorzieningen en het feit dat de Zeeuwse steden grotere aantallen asielzoekers en statushouders opvangen (https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/regionaal/groei-en-krimp).

Ondanks de redelijk bevolkingsgroei van de afgelopen jaren verwacht het CBS voor de komende jaren geen groei, maar een lichte afname van de bevolking in onze gemeente. Benaderd vanuit natuurlijke aanwas is deze prognose te begrijpen, maar vanuit de verwachtte migratieontwikkeling eigenlijk niet. Gelet op het gelijkmatige patroon van lichte groei van de afgelopen jaren is een scenario van constante lichte groei, met doorgaande vergrijzing en wellicht iets mindere ontgroening als gevolg van de opvang van asielzoekers en statushouders, meer voor de hand liggend om vanuit te gaan.

In 2022 bedroeg de totale Zeeuwse bevolkingsgroei 4.116 inwoners. Dit is veroorzaakt door de opvang van vluchtelingen en in het bijzonder de vluchtelingen uit Oekraïne. Veel Zeeuwse gemeenten, waaronder de gemeente Schouwen-Duiveland, kennen een sterfteoverschot. De natuurlijke bevolking groeit in die gemeenten dus niet maar krimpt (https://www.omroepzeeland.nl/nieuws/15232433/zeeland-kreeg-er-dit-jaar-duizenden-inwoners-bij-zoveel-mensen-wonen-er-nu-in-jouw-gemeente).

Onze gemeente groeide in 2020 met 224 inwoners vanwege een vestigingsoverschot. Per saldo nam de bevolking in 2021 toe met 87 personen. In 2022 nam de bevolking per saldo toe met 385 inwoners. Voor het overgrote deel is dit te verklaren uit de toegenomen opvang van asielzoekers en vestiging van statushouders met tegelijkertijd de opvang van Oekraïense vluchtelingen.

Als we inzoomen op de bevolkingsontwikkeling dan valt het aantal van 1.561 nieuw vestigers op. Dat waren in 2021 1.192 personen. Dit zijn personen die zich, behoudens statushouders en vluchtelingen, in onze gemeente vestigen op grond van eigen gemaakte overwegingen. De groep nieuw vestigers bestaat uit zowel jonge gezinnen als vitale 50- en 60-plussers, die zich bewust vestigen in onze gemeente vanwege de rust en de omgevingskwaliteiten. Vaak speelt een band met Zeeland ook een rol (familie- en vriendenkring, vakantie). Een deel van deze vestigers heeft geen woningvraag, omdat sprake is van voegen bij een bestaand huishouden of permanent gaan wonen in een tweede woning. In de Woningmarkt Analyse (WMA), die in 2021 geactualiseerd door de gemeenteraad is vastgesteld, wordt aan dit aspect aandacht besteed.   

In 2020 heeft het college, in het kader van de landelijke evaluatie van het programma Bevolkingsdaling, input geleverd voor de rapportage en de eindrapportage becommentarieerd. Op rijksniveau zijn in 2021 voorstellen uitgewerkt om het programma te verlengen voor de landelijke, meer perifere, gebieden van Nederland. Via lobby heeft het college daar relevante punten voor onze gemeente, vergelijkbare Zeeuwse gemeenten en P10-gemeenten ingebracht. Dit heeft ertoe geleid dat er in samenwerking met het kerndepartement prominente vraagstukken zijn geadresseerd voor het ontwerp-Regeerakkoord, zoals (digitale) bereikbaarheid, voorzieningenniveau, aanpak bestaande woningvoorraad, bereikbaarheid van onderwijs en zorg en (sociale) mobiliteit. Een belangrijk kader hierbij is de Agenda Vitaal Platteland van de P10 en de lobby en beleidsbeïnvloeding via het netwerk van P10 en VNG. Als instrument om dit verder uit te werken wordt Villagedeal genoemd naar analogie van de eerder geïntroduceerde Citydeal voor gemeenten met (groot)stedelijke kenmerken. In 2021 is door de betrokken beleidsdepartementen een start gemaakt om dit, in overleg met relevante gemeenten, verder uit te werken. Onze gemeente zat, mede namens P10, aan tafel.  Inmiddels is de Villagedeal een feit, maar gelet op de beperkt beschikbare budgetten per projectaanvraag ligt het gebruik maken van deze Deal voor onze gemeente minder voor de hand dan verwacht tijdens de ontwerpfase van de regeling. Tegelijkertijd maken we wel zoveel mogelijk gebruik van specifieke uitkeringsregelingen (SPUK) om vraagstukken die (mede) een oorsprong hebben in demografische ontwikkeling aan te pakken en concrete maatregelen of investeringen te treffen. Een voorbeeld hiervan is de SPUK-regeling 'Versnelling woningbouwopgave', waar we met succes een beroep op hebben gedaan.   

We hebben ons in 2022 ingezet op het voortzetten van het beleid op het gebied van digitale en fysieke bereikbaarheid, toegang tot voorzieningen, arbeidsmarkt, leefbare en onderscheidende kernen met elk hun eigen bijzondere leefmilieu. Met het geleidelijk verminderen van de beperkende maatregelen vanwege corona hebben we ons ingezet om de fysieke toegang tot voorzieningen en het actief deelnemen aan activiteiten op te starten en te bevorderen.  Kwetsbare groepen uit onze lokale samenleving zijn (nog) terughoudend om voluit van de weer opgestarte voorzieningen als ontmoetingsactiviteiten en het daarop afgestemd vervoer gebruik te maken. Langzaam maar zeker verandert deze terughoudendheid met de afbouw van de maatregelen en duiding van de ernst van de laatste mutaties van het virus. In 2022 is gewerkt aan een samenwerkingsvisie met de Walcherse gemeenten binnen het kader van en vervolg op het provinciale rapport "#Hoedan?#" (https://www.zeeland.nl/sites/default/files/docs/rapport_commissie_externe_spiegeling_zeeland-1.pdf). Deze samenwerkingsvisie heeft een praktische insteek en richt zich op de meest urgente vraagstukken en opgaven, die een relatie hebben met demografische ontwikkeling en vestigingsklimaat, in het bijzonder de arbeidsmarkt. In het kader van een goed vestigingsklimaat zijn voorzieningen als onderwijs, gezondheidszorg, mobiliteit, (digitale) bereikbaarheid, sport en recreatie nodig. Maar ook een goed en passend woningaanbod is hiervoor noodzakelijk. Daar waar mogelijk en relevant werken we op deze thema's met de drie Walcherse gemeenten samen. Voor onderwerpen die de gehele provincie betreffen werken we samen via het OZO-verband (Overleg Zeeuwse Overheden).

Het vaststellen van het advies van de PCW heeft geleid tot meer flexibiliteit op het gebied van woningmarktbeleid. Er zijn nu meer handvatten om de stagnaties, waar momenteel sprake van is, te verminderen en waar mogelijk voortvarend op te lossen. Deze handvatten zijn al voor een deel opgenomen in de in juli 2021 vastgestelde Zeeuwse Woonagenda. Deze Zeeuwse Woonagenda is bekrachtigd door de provincie Zeeland en de Zeeuwse gemeenten. In 2022 heeft dit met regie op Rijksniveau een vervolg gekregen met de zogenaamde Woondeal. Ook voor Zeeland is in 2022 een Woondeal voorbereid. Met als resultaat een bouwopgave voor Zeeland van 16.000 woningen. Een uitdaging hierbij is de belangrijke en zeer dominante randvoorwaarde voor woningbouwprojecten: de per locatie geldende stikstofnorm vanuit de Natura2000-wetgeving. 

In 2022 hield de stagnatie op de woningmarkt in onze gemeente aan. Er is sprake van geringe doorstroming door oplopende prijzen. Deze oplopende prijzen zaten zowel de zogenoemde doorstromers als de toetreders tot de woningmarkt in de weg. Voor nieuw- en verbouw waren de toename van sterk oplopende prijzen voor bouwmaterialen en de beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel belemmerende factoren. Door een hoge inflatie was naast hoge woningprijzen in 2022 ook sprake van rentestijging met als logisch en voorspelbaar gevolg negatieve effecten op de hypotheekmarkt. De oorlog op het Europese continent heeft geleid tot nog grotere prijsstijgingen, vooral veroorzaakt door sterk oplopende prijzen voor energie (met inflatie als gevolg). Toch is een aantal woningbouwprojecten, die niet in voor stikstofgevoelige gebieden liggen, opgestart of voortgezet, waaronder woningbouwprojecten in Zierikzee.  In het coalieakkoord 'Samen Koers Houden', dat in juni 2022 is vastgesteld, krijgt woningbouw topprioriteit.  Daarbij is door de gemeenteraad onderkend dat gelet op alle actuele omgevingsfactoren de uitvoering van deze ambitie complex is en de nodige uitdagingen kent. Daarom is een twee sporen benadering van woningbouwopgaven in niet respectievelijk wel voor stikstof gevoelige gebieden opgenomen.