Toelichting op het overzicht van baten en lasten

Hoe deze meerjarenbegroting is gerealiseerd, komt terug in dit onderdeel van de programmabegroting. We verklaren de ontwikkeling in de budgettaire ruimte op basis van het bestaande beleid door de toelichting op de verschillen ten opzichte van de budgettaire ruimte, zoals die bekend was bij de Kadernota programmabegroting 2024-2027. Daarnaast geven we inzicht in de grondslagen waarop de ramingen zijn gebaseerd en het effect van de incidentele baten en lasten op het structureel begrotingssaldo.

Via de Kadernota programmabegroting 2024-2027 informeerden wij u over de actuele stand van de budgettaire ruimte voor de begroting 2024-2027. Het betrof de budgettaire ruimte na vaststelling door de raad van de programmabegroting 2023-2026, inclusief aangenomen amendementen, de verwerking van de door de raad tot en met 1 mei 2023 vastgestelde begrotingswijzigingen vanuit de raadsvoorstellen en het structurele saldo van de 1e financiële rapportage 2023. Daarnaast hielden wij in de Kadernota financieel rekening met de bindende ontwikkelingen.

Tijdens het begrotingsproces berekenen wij de actuele budgettaire ruimte van het bestaande beleid. Zo indexeren we de budgetten opnieuw op basis van de vastgestelde percentages in de Kadenota en nemen we ook de consequenties vanuit de meicirculaire 2023 mee. Wat dit betekent voor de budgettaire ruimte op basis van bestaand beleid is in onderstaande tabel weergegeven.

In onderstaande tabel is de stand 'Budgettaire ruimte Kadernota 2024-2027' gecorrigeerd voor de bindende ontwikkelingen uit de Kadernota, omdat deze nog definitief door de raad moeten worden vastgesteld. Uitzondering hierop zijn de bijgestelde bijdragen aan de Veiligheidsregio Zeeland, SWVO en GGD. De raad stelde deze reeds vast via de betreffende raadsvoorstellen en zienswijzen. De overige bindende ontwikkelingen moeten nog door de raad worden vastgesteld en zijn en dus nog geen onderdeel van de baten en lasten op grond van bestaand beleid.

Budgettaire ruimte x €1.000	2024	2025	2026	2027
Budgettaire ruimte Kadernota 2024-2027	-96	194	210	942
Nog vast te stellen bindende ontwikkelingen kadernota	765	825	825	825
Amendementen kadernota	-405	-405	-405	-405
Genomen raadsbesluiten tot en met juni 2023 voor zover niet meegenomen bij Kadernota	-99	-108	-102	253
Meicirculaire gemeentefonds 2023 bruto	3.085	3.641	3.837	5.740
Meicirculaire al opgenomen in stand kadernota	-1.695	-1.495	-1.889	-3.589
Actualiseren begroting	1.559	197	-803	-1.527
Budgettaire ruimte bestaand beleid	3.114	2.849	1.673	2.239

De voornaamste mutaties als gevolg van het actualiseren van de begroting vindt u terug in onderstaande tabel (x € 1.000). 

Actualisering begroting x €1.000	2024	2025	2026	2027
Indexering	-799	-1.233	-1.822	-2.443
Inzet restant stelpost indexering (opgenomen begroting 2023)	641	591	591	591
Kostenverdelingen	499	428	430	435
Actualisering BUIG	321	221	121	31
Actualisering naheffingsaanslagen parkeren	112	112	112	112
Actualisering afschrijvingslasten	150	358	72	12
Areaaluitbreiding OZB	105	122	139	224
Actualisering energielasten	360	-490	-490	-490
Overige klein / incidenteel	170	88	44	1
Totaal actualiseren begroting	1.559	197	-803	-1.527

Toelichting op enkele mutaties:

Kostenverdelingen
Onderdeel van de begrotingswerkzaamheden is het actualiseren van de verdeling van de afdelingskosten (op basis van geraamde ureninzet) naar de subprogramma's. Als er procentueel meer kosten worden doorbelast aan budgetneutrale onderdelen van de begroting, dan levert dat een voordeel op voor de begroting. Budgetneutrale onderdelen zijn  grondexploitaties, afvalstoffenheffing en riolering. Ook (meer) doorbelastingen aan investeringen leveren een incidenteel voordeel op voor de begroting aangezien de lasten aan de exploitatie worden onttrokken, maar na realisatie middels afschrijvingslasten alsnog ten laste komen van de exploitatie.

Actualisering energielasten
In de begroting 2023 zijn, vanwege de forse prijsstijgingen in 2022 de energielasten voor de jaren 2023 en 2024 incidenteel opgehoogd met de verwachting dat de energielasten (na het conflict in Oekraine) weer zouden dalen.  De raming van de energielasten is geactualiseerd op basis van de meest actuele verwachtingen. Aangezien de daling van de energielasten eerder is ingezet dan verwacht levert dit een incidenteel voordeel op voor 2024, maar de energielasten liggen inmiddels wel op een structureel hoger niveau (dan in 2022), waardoor er een nadeel ontstaat voor de jaren vanaf 2025.

Toegepaste loon- en prijsstijging
Uit de volgende tabel blijkt hoe de gemeente omgaat met de loon- en prijsontwikkeling:

Toegepaste loon- en prijsstijging	2024	2025	2026	2027
Percentage loonontwikkeling begroting	5,20%	5,80%	4,80%	4,20%
Percentage prijsontwikkeling begroting	3,90%	1,60%	1,60%	1,60%

Toegepaste stijging belastingen en retributies
In deze begroting rekenen we met een trendmatige verhoging van belastingen en retributies van 4,55% in 2024, 3,70% in 2025, 3,20% in 2026 en 2,90% in 2027. 

Vervangingsinvesteringen
De actualiteit van de vervangingsinvesteringen is beoordeeld tijdens de begrotingsvoorbereiding. Uitgaven van € 10.000 en lager zijn rechtstreeks ten laste van de exploitatie gebracht. De financiële consequenties van de vervangingsinvesteringen zijn als bestaand beleid verwerkt in de programmabegroting.

Voor de benodigde vervangingsinvesteringen voor de periode 2024-2027 verwijzen wij u naar het Overzicht vervangingsinvesteringen. Ter informatie geven wij u in dit overzicht ook inzicht in de reeds lopende vervangingsinvesteringen in 2023. Via het vaststellen van de programmabegroting stelt u de investeringsbudgetten voor 2024 tot en met 2027 beschikbaar. 

Financiering
De gemeente past het systeem van totaalfinanciering toe. Dit houdt in dat in principe niet voor iedere investering afzonderlijk een geldlening wordt afgesloten, maar dat de investering meeloopt in het totaal van de inkomende en uitgaande geldstromen van de gemeente. Dit wordt bewaakt via een liquiditeitenplanning. Zie ook de paragraaf Financiering.

Inzicht in de structurele onttrekkingen aan reserves
Uit de reserve dekking afschrijvingslasten worden de afschrijvingslasten van een deel van onze investeringen gedekt. In het Overzicht structurele mutaties reserves is opgenomen welke afschrijvingslasten voor welke investeringen dit betreft.

Inzicht in incidentele baten en lasten
Voor het inzicht in de incidentele baten en lasten verwijzen wij u naar het Overzicht incidentele baten en lasten.  De incidentele baten en lasten beïnvloeden het structureel begrotingssaldo. Incidentele lasten beïnvloeden het structureel begrotingssaldo positief en incidentele baten beïnvloeden het structureel begrotingssaldo negatief. Met het opnemen van alleen een (verplicht) cijfermatig overzicht van incidentele baten en lasten ontstaat nog niet automatisch het inzicht of er sprake is van een structureel begrotings- of jaarrekeningsaldo. Het betrekken van de totalen uit het overzicht van incidentele baten en lasten bij het begrotingssaldo geeft inzicht in het structureel begrotingssaldo (x 1.000):

	2024	2025	2026	2027
Saldo van baten en lasten	3.114	2.849	1.673	2.239
Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves	-1.147	2.820	-434	-707
Saldo baten en lasten minus reservemutaties	1.967	5.669	1.239	1.532
Waarvan incidentele baten en lasten (saldo)	5.101	4.228	903	1.166
Structureel begrotingssaldo	7.068	9.897	2.142	2.698

Het teruglopen van het structurele begrotingssaldo in 2026 wordt veroorzaakt door de lagere uitkering uit het gemeentefonds.

De jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van vergelijkbaar volume
Onder arbeidsrechtelijke verplichtingen worden verstaan de aanspraken op toekomstige uitkeringen door huidig en/of voormalig personeel. Feitelijk heeft de gemeente Schouwen-Duiveland een schuld aan hen. In het BBV is het niet verplicht gesteld voorzieningen te treffen voor de arbeidskosten gerelateerde verplichtingen, zoals vakantiegeld, wachtgeld en wachtgeldpremies, omdat de lasten ieder jaar globaal gelijk zijn. Daarom worden de werkelijke lasten van arbeidskosten gerelateerde verplichtingen in de begroting/jaarrekening meegenomen.

Bij jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen waarvan de bedragen fluctueren, zoals het sparen van bovenwettelijk verlof en pensioenen voor wethouders, is het wel verplicht gesteld om een voorziening te vormen.

Provinciaal toezicht
Jaarlijks geeft de provincie Zeeland als toezichthouder aan welke financiële uitgangspunten gemeenten mogen hanteren bij het opstellen van de begroting. Bij de besluitvorming over de Kadernota programmabegroting 2024-2027 heeft de raad deze uitgangspunten betrokken.

Aanvullend beoordeelt de provincie de begroting met toepassing van het Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader 2020 Gemeenten. Dit betekent dat de besluiten ook worden getoetst aan de begrippen structureel en reëel financieel evenwicht, waarbij de begroting en meerjarenraming leidend zijn voor het eindoordeel van de provincie. Onze programmabegroting 2024-2027 voldoet hieraan, waardoor wij verwachten dat onze gemeente onder repressief toezicht blijft vallen.

In de begroting hebben we enkele taakstellingen opgenomen (x € 1.000):

	2024	2025	2026	2027
Maatregelen Hervormingsagenda Jeugd	548	306	785	831
Besparing kosten jeugdhulp	0	800	800	800
Zuidhoek	302	332	311	311
Totaal taakstellingen	850	1.438	1.896	1.942

Taakstelling Hervormingsagenda Jeugd
Wij hanteren als uitgangspunt dat de meerjarige afname van de compensatiemiddelen jeugdhulp een evenredige afname van de lasten jeugdhulp met zich meebrengt. Deze afname van de kosten jeugdhulp is als taakstelling in de begroting opgenomen. Op advies van onze extern specialist gemeentefonds is in deze begroting de meerjarige taakstelling bijgesteld ten opzichte van de initiële cijfers die afkomstig zijn uit uw besluit rond de decembercirculaire 2021.  De nieuwe berekening was nodig vanwege de nieuwe verdeling van het gemeentefonds en de actualisering van diverse maatstaven.

Taakstelling besparing kosten jeugdhulp
Op basis van de aanvullende begrotingscirculaire 2024 van de Provincie Zeeland mogen gemeenten in hun begroting rekening houden met een besparing van €500 miljoen in 2025, € 500 miljoen in 2026 en vanaf 2027 € 511 miljoen als gevolg van besparingen, die het Rijk uitwerkt. Het gaat om maatregelen, waardoor gemeenten minder middelen nodig hebben of waarbij alternatieve inkomsten gegenereerd worden (bijvoorbeeld door middel van de invoering van een eigen bijdrage). Ook draagt het Rijk het budgettaire risico ingeval (een deel van) deze maatregelen geen of niet tijdig doorgang vinden.

Taakstelling Zuidhoek
De in de begroting opgenomen meerjarige taakstelling van De Zuidhoek is gerelateerd aan de uitgangspunten van het transformatieplan voor De Zuidhoek, zoals in 2019 vastgesteld in de Hoofdlijnennotitie Participatiewet. De actuele reserve(s) van de Zuidhoek biedt, in combinatie met de beschikbare middelen in de begrote stelpost Participatiewet, voldoende basis om de taakstelling voor 2024 in te kunnen lossen. Inmiddels voorzien wij echter op basis van prognoses dat de meerjarige exploitatietekorten van De Zuidhoek nog (ruim) hoger kunnen oplopen bij ongewijzigd beleid. Om dit financiële risico structureel voldoende het hoofd te kunnen bieden, zullen aanvullende maatregelen moeten worden uitgewerkt. Medio 2023 zijn wij gestart met extern onderzoek naar een toekomstige optimale uitvoering van de Participatiewet en de mogelijke passende taken en positie hierin voor De Zuidhoek. Wij verwachten dat dit onderzoek ons voldoende handvatten gaat bieden om tot een nieuw en meerjarig (financieel) sluitend toekomstperspectief te komen.